Trung Á đang trải qua những biến động địa chính trị đáng kể, với những tác động vượt xa khuôn khổ khu vực và ảnh hưởng trực tiếp đến Nga, một thế lực có ảnh hưởng lâu đời ở khu vực này. Cuộc chiến ở Trung Đông đã tạo ra những dư chấn phức tạp và Trung Á, với vị trí chiến lược của mình, đang trở thành tâm điểm của sự thay đổi địa chính trị ngày càng rõ rệt. Trong bối cảnh này, Moscow đang phải đánh giá lại vai trò và giới hạn của mình trong việc bảo vệ an ninh khu vực trước những tình huống bất ổn có thể xảy ra.
Trung Á được xem như vùng đệm quan trọng của Nga, và bất kỳ biến động nào trong khu vực này cũng được Moscow theo dõi chặt chẽ dưới góc độ an ninh quốc gia. Với đặc điểm địa chính trị không có đường biên giới tự nhiên rõ ràng, Nga luôn phụ thuộc vào các vùng đệm, và Trung Á là một điển hình. Lần đầu tiên từ đầu thập niên 1990, Trung Á phải đối mặt với nguy cơ bị các thế lực gây bất ổn xâm nhập nghiêm trọng. Khu vực từng được coi là vùng ngoại biên yên ổn nay đang chứng kiến sự rạn nứt của thế biệt lập về mặt địa lý. Dù cách xa các điểm nóng như Thổ Nhĩ Kỳ, Syria, Iraq hay Israel, Trung Á không còn miễn nhiễm với những sóng ngầm từ Trung Đông.
Nga hiện là đối tác kinh tế lớn và đóng vai trò then chốt trong lĩnh vực năng lượng, hạ tầng kỹ thuật số và quốc phòng đối với các quốc gia Trung Á. Kazakhstan, Kyrgyzstan và Tajikistan đều có hiệp ước an ninh với Moscow. Ngoài ra, Kyrgyzstan và Tajikistan còn cho phép Nga đặt căn cứ quân sự. Moscow đang nỗ lực duy trì ảnh hưởng và đảm bảo an ninh tại khu vực này thông qua các mối quan hệ đối tác và liên minh an ninh.
Các chính phủ Trung Á trong nhiều năm qua đã chủ động tránh bị lôi kéo vào các toan tính địa chính trị toàn cầu. Một trong những nỗ lực đáng chú ý là việc hình thành nhóm ‘Central Asian Five’ – một cơ chế đối thoại khu vực và điều phối nội khối nhằm tăng cường năng lực tự chủ của các quốc gia thành viên. Tuy nhiên, trong bối cảnh hiện nay, Trung Á không phải là một khoảng trống quyền lực. Thổ Nhĩ Kỳ đang nỗ lực tăng cường hiện diện tại đây, với hy vọng kết nối các nước có chung nguồn gốc văn hóa và ngôn ngữ Turk.
Một sự kiện đáng chú ý gần đây là Hội nghị thượng đỉnh Liên minh châu Âu (EU)–Trung Á, lần đầu tiên diễn ra vào ngày 3 và 4-4 vừa qua tại thành phố Samarkand (Uzbekistan). Sự kiện này đánh dấu bước ngoặt quan trọng trong việc chính thức hóa hợp tác giữa khu vực này và châu Âu ở cấp độ chính trị cao nhất. EU hiện là nhà đầu tư nước ngoài lớn nhất tại Trung Á và là đối tác thương mại quan trọng, bên cạnh Trung Quốc và Nga. Từ năm 2023 đến hết quý I năm nay, làn sóng các chuyến thăm cấp cao của lãnh đạo phương Tây đến Trung Á không ngừng gia tăng, với mục tiêu tăng cường hợp tác trong bối cảnh khu vực này sở hữu trữ lượng lớn năng lượng hóa thạch và nguyên liệu chiến lược.
Tóm lại, Trung Á đang ở tại một điểm giao thoa quan trọng trong lịch sử, với nhiều thế lực địa chính học đang cạnh tranh để tăng cường ảnh hưởng. Nga, với vị thế là một thế lực truyền thống, đang phải đối mặt với những thách thức mới trong việc duy trì ảnh hưởng và bảo vệ an ninh tại khu vực này. Trong khi đó, các quốc gia Trung Á đang nỗ lực đa dạng hóa mối quan hệ và tăng cường năng lực tự chủ của mình.
